“ตำนานพระแม่โพสพ” ได้บอกเล่าถึง พระแม่โพสพ ที่ท่านเป็นเทวีแห่งข้าว ในวันหนึ่งที่เมืองไพสาลีกลางสโมสรสันนิบาตมนุษย์ได้มีการปรึกษากันว่าระหว่างพระพุทธเจ้าและแม่โพสพว่า ใครมีคุณมากกว่ากัน ที่ประชุมต่างกราบทูลว่าคุณของพระพุทธเจ้าใหญ่กว่าแม่โพสพ และพระเพชรฉลูกรรณได้ฟังดังนั้นก็ข้องใจว่า รักษามนุษย์อยู่ มนุษย์ไม่เห็นความดีด้วยความน้อยเนื้อต่ำใจจึงทรงปลากรายหนีไปยังป่าหิมพานต์เขาคิชกูฏ เมื่อพระแม่โพสพจากโลกมนุษย์ไปก็เกิดความอดอยากให้ขึ้น ผู้ใดทำไร่ไถนาห๋ไม่มีข้าวมีแต่แกลบ พระพุทธเจ้าที่เห็นปัญหานี้จึงให้พระมาตุลีไปเชิญพระแม่โพสพกลับ แต่พอไปตาม พระนางกลับไม่ยอม พระมาตุลีจึงใช้ให้ปลาสลาดไปตามต่อจนพบ ปลาสลาดได้อ้อนวอนขอให้พระแม่โพสพกลับคืนโลก พระแม่โพสพตอบว่า

“อยู่ที่นี่เราสบาย ถ้าจะไปใจเราก็คงหาย เพราะเขาไม่รู้บุญคุณ แม่จะให้แต่เมล็ดข้าวไปดูแลฝูงคน เมื่อเก็บนึกถึงเรา เราจะไปปีละหน ตรวจดูผู้คน เก็บเกี่ยวแล้วให้ทำขวัญ”